بسیاری از بیماری‌های دستگاه گوارشی علائم مشابهی دارند. در این نوشته سعی می‌کنیم نحوه تشخیص آنها و زمان مراجعه به پزشک را به‌صورت مختصر توضیح بدهیم.
بیشتر مردم دوست ندارند درباره بیماری‌های گوارشی خود صحبت کنند، اما داشتن یک مشکل گوارشی شایع است.
با این حال، نیازی به رنج کشیدن در سکوت و تنهایی نیست. در اینجا نگاهی از بالا به پایین به ۹ مورد از شایع‌ترین بیماری‌های دستگاه گوارشی، علائم و موثرترین درمان‌های موجود می‌پردازیم. اگر مشکوک هستید که یکی از این مشکلات را دارید، در مراجعه به یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی تأخیر نکنید.
۱. بیماری رفلاکس معده یا بازگشت اسید به مری (GERD)
هنگامی که اسید معده به مری شما بازگشت می‌کند، وضعیتی به‌نام رفلاکس اسید ایجاد می‌شود که ممکن است در وسط قفسه سینه خودتان درد سوزش مانندی احساس کنید. این مشکل معمولا بعد از خوردن غذا یا در هنگام شب رخ می‌دهد.
کاملاً طبیعی است که افراد هر چند وقت یک‌بار رفلاکس اسید و سوزش سر دل را تجربه کنند، اما علائمی از این بیماری که بر زندگی روزمره شما تأثیر می‌گذارد یا حداقل دو بار در هفته برای شما رخ می‌دهد می‌تواند نشانه بیماری رفلاکس معده باشد، این بیماری یک بیماری گوارشی مزمن است که معمولا ۲۰ درصد افراد را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. اگر سوزش سر دل، بوی بد دهان، فرسایش دندان، حالت تهوع، درد در قفسه سینه یا قسمت بالای شکم خود را تجربه کردید، یا در بلع یا تنفس مشکل دارید، به پزشک مراجعه کنید.
اکثر مردم با اجتناب از غذاها و نوشیدنی‌هایی که علائم آنها را تحریک می‌کنند و/یا مصرف داروهای ضد اسید بدون نسخه یا سایر داروهایی که تولید اسید معده و التهاب مری را کاهش می‌دهند، تسکین پیدا می‌کنند. علاوه بر این، تغییرات سبک زندگی مانند بالا بردن سر تخت، دراز نکشیدن بعد از غذا، اجتناب از پوشیدن لباس‌های تنگ و ترک سیگار نیز می‌تواند برای رفع این بیماری کمک‌کننده باشد. با این حال، برخی از موارد بیماری رفلاکس معده به درمان قوی‌تری مانند دارو یا جراحی نیاز دارند.
۲. سنگ کیسه صفرا
سنگ‌های صفراوی رسوبات سختی هستند که در کیسه صفرا ایجاد می‌شوند – یک کیسه گلابی شکل کوچک که صفرا برای هضم در خود ذخیره و ترشح می‌کند. طبق گزارش‌ها، سالانه نزدیک به یک میلیون نفر به سنگ کیسه صفرا مبتلا می‌شوند. زمانی‌که کلسترول یا ضایعات، بیش از حد در صفرا وجود داشته باشد یا کیسه صفرا به درستی تخلیه نشود، احتمال تشکیل سنگ کیسه صفرا وجود دارد.
وقتی سنگ‌های صفراوی، مجاری منتهی از کیسه صفرا به روده‌ها را مسدود می‌کنند، می‌توانند باعث درد شدید در سمت راست بالای شکم شوند. دارو گاهی اوقات سنگ‌های صفراوی را حل می‌کند، اما اگر این کار موثر نبود، گام بعدی جراحی برای برداشتن کیسه صفرا است.
۳. بیماری سلیاک
طبق گفته‌ها حدود ۱ درصد از جمعیت، به بیماری سلیاک مبتلا هستند. همچنین تخمین زده می‌شود که بیش از ۸۰ درصد افراد مبتلا به بیماری سلیاک نمی‌دانند که به آن مبتلا هستند یا به اشتباه با بیماری دیگری اشتباه می‌گیرند.
بیماری سلیاک یک حساسیت جدی به گلوتن است، که این گلوتن، پروتئینی است که در گندم، چاودار و جو یافت می‌شود. این افراد در صورتی‌که گلوتن بخورند، سیستم ایمنی بدن‌شان واکنش نشان می‌دهد و به پرزها که برآمدگی‌های انگشت مانند در روده کوچک شما است که به جذب مواد مغذی از غذاهایی که می‌خورید کمک می‌کند، آسیب می‌رساند. در کودکان، علائم ممکن است شامل درد و نفخ شکم، اسهال، یبوست، استفراغ و کاهش وزن باشد. علائم در بزرگسالان نیز می‌تواند شامل کم خونی، خستگی، تحلیل استخوان، افسردگی و تشنج باشد.
با این حال برخی از افراد ممکن است هیچ علائمی نداشته باشند. تنها راه درمان بیماری سلیاک پرهیز کامل از خوردن گلوتن است. جایگزین‌های رایج برای گلوتن عبارتند از: برنج قهوه‌ای، کینوآ، عدس، آرد سویا، آرد ذرت و آمارانت.
۴. بیماری کرون
بیماری کرون بخشی از شرایط گوارشی به‌نام بیماری التهابی روده (IBD) است. کرون می‌تواند هر بخشی از دستگاه گوارش را تحت تاثیر قرار دهد، اما بیشتر اوقات ایلئوم انتهایی را که انتهای روده کوچک و ابتدای کولون را به هم متصل می‌کند را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بر اساس گزارش بنیاد کرون و کولیت حدود ۷۸۰۰۰۰ آمریکایی ممکن است به کرون مبتلا شوند.
پزشکان مطمئن نیستند که چه چیزی باعث این بیماری می‌شود، اما تصور می‌شود که ژنتیک و سابقه خانوادگی ممکن است در ایجاد آن نقش داشته باشد. شایع‌ترین علائم کرون درد شکم، اسهال، خونریزی مقعدی، کاهش وزن و تب است. درمان کرون به علائم بستگی دارد و می‌تواند شامل مسکن‌های موضعی، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی و جراحی باشد. اجتناب از غذاهای محرک مانند محصولات لبنی، نوشابه‌های گازدار، الکل، قهوه، میوه‌ها و سبزیجات خام، گوشت قرمز و غذاهایی که چرب، سرخ‌شده، تند یا تولیدکننده گاز هستند نیز می‌تواند به جلوگیری از عود بیماری کمک کند.
۵. کولیت اولسراتیو
کولیت زخمی یا کولیت اولسروز یا پس‌روده‌آماس زخمی، یکی دیگر از بیماری‌های التهابی روده است که ممکن است بسیاری از افراد را تحت‌تاثیر قرار دهد. علائم کولیت اولسراتیو بسیار شبیه به علائم کرون است، اما بخشی از دستگاه گوارش که تحت تاثیر قرار می‌گیرد، تنها روده بزرگ است که به آن کولون نیز می‌گویند.
اگر سیستم ایمنی شما غذا یا مواد دیگر را با مهاجم اشتباه بگیرد، زخم‌ها یا زخم‌هایی در پوشش روده بزرگ ایجاد می‌شود. اگر مدفوع مکرر و فوری، درد همراه با اسهال، خون در مدفوع یا گرفتگی شکم را تجربه کردید، به پزشک مراجعه کنید.
داروها می‌توانند التهاب را سرکوب کنند و حذف غذاهایی که باعث ناراحتی می‌شوند نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد. در موارد شدید، درمان کولیت اولسراتیو ممکن است شامل جراحی برای برداشتن کولون باشد.
۶. سندرم روده تحریک‌پذیر
آیا دستگاه گوارش شما تحریک‌پذیر است؟ آیا حداقل سه بار در ماه معده درد یا ناراحتی دارید؟ این علائم می‌تواند سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)، یکی دیگر از بیماری‌های رایج گوارشی باشد.
بر اساس گزارش بنیاد بین‌المللی اختلالات عملکردی گوارشی، حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از مردم سراسر جهان از سندرم روده تحریک‌پذیر رنج می‌برند. علائم سندرم روده تحریک‌پذیر می‌تواند به طور گسترده‌ای از داشتن مدفوع سفت و خشک یک روز تا مدفوع شل و آبکی در روز دیگر متفاوت باشد. نفخ نیز یکی از علائم سندرم روده تحریک‌پذیر است.
علت سندرم روده تحریک‌پذیر مشخص نیست، اما درمان علائم عمدتا بر رژیم غذایی متمرکز است، مانند خوردن وعده‌های غذایی کم چرب و پر فیبر و اجتناب از غذاهای محرک رایج (محصولات لبنی، الکل، کافئین، شیرین‌کننده‌های مصنوعی و غذاهایی که گاز تولید می‌کنند). رژیم غذایی کم فودمپ، که شامل حذف غذاهایی است که حاوی کربوهیدرات های خاصی به نام فودمپ (الیگوساکاریدهای قابل تخمیر، دی ساکاریدها، مونوساکاریدها و پلی‌ال‌ها) هستند، همچنین علائم سندرم روده تحریک‌پذیر را کاهش می‌دهد.
علاوه بر این، باکتری‌های دوست مانند پروبیوتیک‌های موجود در ماست زنده ممکن است به شما کمک کنند تا احساس بهتری داشته باشید. استرس می‌تواند علائم سندرم روده تحریک‌پذیر را تحریک کند، بنابراین برخی افراد درمان شناختی رفتاری یا داروهای ضد افسردگی با دوز پایین را نیز درمان‌های مفیدی می‌دانند.
۷. هموروئید یا بواسیر
خون قرمز روشن در کاسه توالت در زمان اجابت مزاج، می‌تواند نشانه‌ای از بواسیر یا هموروئید باشد که یک بیماری بسیار شایع است. ۷۵ درصد از افراد بالای ۴۵ سال بواسیر را تجربه می‌کنند.
بواسیر یا هموروئید التهاب رگ‌های خونی انتهای دستگاه گوارش شما است که می‌تواند دردناک و با خارش همراه باشد. دلایل آن عبارتند از یبوست مزمن، اسهال، زور زدن در حین حرکات روده و کمبود فیبر در رژیم غذایی.
با خوردن فیبر بیشتر، نوشیدن آب بیشتر و ورزش، بواسیر را درمان کنید. کرم‌ها و شیاف‌های بدون نسخه ممکن است علائم بواسیر را به طور موقت تسکین دهند. اگر درمان‌های خانگی کمکی نکرد به پزشک مراجعه کنید. گاهی اوقات هموروئیدکتومی برای برداشتن هموروئید با جراحی لازم است.
۸. دیورتیکولیت
کیسه‌های کوچکی به نام دیورتیکولا می‌توانند در هر نقطه ضعیفی از پوشش دستگاه گوارش شما تشکیل شوند، اما این کیسه‌ها بیشتر در روده بزرگ یافت می‌شوند. اگر دیورتیکول دارید اما هیچ علامتی ندارید، این بیماری دیورتیکولوز نامیده می‌شود که در بین افراد مسن بسیار شایع است و به ندرت باعث ایجاد مشکل می‌شود. به گفته انجمن گوارش آمریکا، در سن ۵۰ سالگی، حدود نیمی از مردم دیورتیکولوز دارند. اما در حدود ۵ درصد از افراد، مبتلا به کیسه‌ها ملتهب یا عفونی می‌شوند که به آن دیورتیکولیت می‌گویند. علائم شامل تب، لرز، حالت تهوع و درد شکم است. چاقی یک عامل و خطر اصلی برای دیورتیکولیت است.
دیورتیکولیت خفیف با آنتی بیوتیک‌ها و یک رژیم غذایی مایع شفاف درمان می‌شود تا روده بزرگ شما بتواند بهبود یابد. یک رژیم غذایی کم فیبر می‌تواند علت دیورتیکولیت باشد، بنابراین پزشک ممکن است شما را به خوردن یک رژیم غذایی سرشار از فیبر – غلات کامل، حبوبات، سبزیجات – به عنوان بخشی از درمان تشویق کند.
اگر حملات شدیدی دارید که به طور مکرر عود می‌کنند، ممکن است به جراحی برای برداشتن قسمت بیمار روده بزرگ نیاز داشته باشید.
۹. شقاق مقعدی
شقاق مقعدی پارگی‌های ریز و بیضی شکل در پوشش انتهایی دستگاه گوارش‌تان یعنی مقعد است. علائم مشابه علائم بواسیر است، مانند خونریزی و درد پس از اجابت مزاج. زور زدن و حرکات سخت روده می‌تواند باعث ایجاد شقاق شود، اما مدفوع نرم و اسهال نیز می‌تواند باعث ایجاد شقاق شود.
یک رژیم غذایی با فیبر بالا که مدفوع شما را به خوبی شکل داده و حجیم می‌کند، اغلب بهترین درمان برای این بیماری رایج گوارشی است. دارو برای شل کردن عضلات اسفنکتر مقعد، و همچنین داروهای بی‌حس‌کننده موضعی و نشستن در حمام، می‌تواند درد را تسکین دهد. با این حال، شقاق مزمن ممکن است نیاز به جراحی عضله اسفنکتر مقعد داشته باشد.
علائم هشداردهنده بیماری‌های گوارشی
اگر هر یک از علائم زیر را به طور مداوم تجربه می‌کنید، حتما به پزشک مراجعه کنید:
درد شکم: درد شکم می‌تواند نشانه‌ی بسیاری از بیماری‌های گوارشی از جمله زخم معده، سنگ کیسه صفرا، آپاندیسیت و … باشد.
نفخ و بادکردگی: نفخ و بادکردگی می‌تواند ناشی از سوء هاضمه، عدم تحمل غذا، سندرم روده تحریک‌پذیر و … باشد.
عادات نامناسب اجابت مزاج: اسهال، یبوست، خونریزی از مقعد و … می‌توانند نشانه‌ی بیماری‌های مختلف گوارشی باشند.
تهوع و استفراغ: تهوع و استفراغ می‌تواند ناشی از مسمومیت غذایی، عفونت معده، میگرن و … باشد.
کاهش وزن یا بی‌اشتهایی: کاهش وزن بدون دلیل و بی‌اشتهایی می‌تواند نشانه‌ی بیماری‌های مختلف گوارشی از جمله سرطان معده، بیماری سلیاک و … باشد.
پیشگیری و درمان بیماری‌های گوارشی
خوشبختانه، با اتخاذ سبک زندگی سالم و توجه به برخی نکات می‌توان از بسیاری از بیماری‌های گوارشی پیشگیری کرد یا علائم آنها را کنترل نمود. برخی از راهکارهای پیشگیری و درمان:
رژیم غذایی سالم: مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و فیبر به طور منظم، از سوء هاضمه، یبوست و سایر مشکلات گوارشی پیشگیری می‌کند.
نوشیدن آب کافی: نوشیدن آب به مقدار کافی برای هضم غذا و جلوگیری از یبوست ضروری است.
فعالیت بدنی منظم: ورزش منظم به عملکرد بهتر دستگاه گوارش کمک می‌کند.
مدیریت استرس: استرس می‌تواند علائم بیماری‌های گوارشی را تشدید کند. تکنیک‌های مدیریت استرس مانند یوگا، مدیتیشن و تنفس عمیق می‌توانند در این زمینه مفید باشند.
مصرف پروبیوتیک‌ها: پروبیوتیک‌ها باکتری‌های مفیدی هستند که می‌توانند به تعادل فلور روده و بهبود سلامت گوارش کمک کنند.
خودداری از مصرف دخانیات و الکل: مصرف دخانیات و الکل می‌تواند به دستگاه گوارش آسیب برساند.
معاینات منظم: انجام معاینات منظم و غربالگری می‌تواند به تشخیص زودهنگام بیماری‌های گوارشی و درمان به موقع آنها کمک کند.
در صورت ابتلا به بیماری‌های گوارشی، درمان به نوع و شدت بیماری بستگی دارد.
پزشک ممکن است داروهایی مانند آنتی‌اسیدها، مسکن‌ها، ضد اسهال یا ملین‌ها را تجویز کند. در برخی موارد، ممکن است نیاز به جراحی باشد.
سخن پایانی
سلامت دستگاه گوارش برای سلامتی کلی ما ضروری است. با آشنایی با انواع بیماری‌های گوارشی، علائم هشداردهنده و راهکارهای پیشگیری و درمان، می‌توانیم از بروز بسیاری از مشکلات گوارشی جلوگیری کرده و در صورت ابتلا به آنها، به موقع درمان شویم.
فراموش نکنید که در صورت مشاهده هرگونه علائم گوارشی غیرطبیعی، حتما به پزشک مراجعه کنید.
در ادامه، به چند سوال متداول در مورد بیماری‌های گوارشی پاسخ می‌دهیم:
۱. چه آزمایشاتی برای تشخیص بیماری‌های گوارشی انجام می‌شود؟
آزمایشات مختلفی برای تشخیص بیماری‌های گوارشی وجود دارد، از جمله آزمایش خون، آزمایش مدفوع، آندوسکوپی، کولونوسکوپی و … پزشک با توجه به علائم شما، آزمایشات لازم را تجویز خواهد کرد.
۲. درمان بیماری‌های گوارشی چقدر طول می‌کشد؟
مدت زمان درمان بیماری‌های گوارشی به نوع و شدت بیماری بستگی دارد. برخی از بیماری‌ها با دارو و تغییر سبک زندگی به سرعت درمان می‌شوند، در حالی که برخی دیگر ممکن است نیاز به درمان طولانی‌مدت یا جراحی داشته باشند.
۳. آیا می‌توان از بیماری‌های گوارشی پیشگیری کرد؟
بله، با اتخاذ سبک زندگی سالم و توجه به برخی نکات می‌توان از بسیاری از بیماری‌های گوارشی پیشگیری کرد.
۴. چه غذاهایی برای دستگاه گوارش مفید هستند؟
مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و فیبر به طور منظم برای سلامت دستگاه گوارش مفید است.
۵. شایع‌ترین بیماری گوارشی چیست؟
سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) شایع‌ترین بیماری گوارشی در سراسر جهان است. این بیماری حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
۶. چه چیزی باعث بیماری‌های گوارشی می‌شود؟
علل مختلفی برای بیماری‌های گوارشی وجود دارد، از جمله:
- ژنتیک: برخی از بیماری‌های گوارشی مانند بیماری التهابی روده (IBD) و سلیاک، زمینه ژنتیکی دارند.
- عفونت‌ها: باکتری‌ها، ویروس‌ها و انگل‌ها می‌توانند باعث عفونت‌های گوارشی مانند مسمومیت غذایی شوند.
- استرس: استرس می‌تواند علائم بیماری‌های گوارشی را تشدید کند.
- داروها: برخی از داروها مانند داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) می‌توانند به دستگاه گوارش آسیب برسانند.
- آلرژی و عدم تحمل غذایی: آلرژی به غذاهایی مانند شیر، گندم یا سویا و عدم تحمل غذاهایی مانند لاکتوز یا فروکتوز می‌تواند باعث مشکلات گوارشی شود.
۷. آیا بیماری‌های گوارشی قابل درمان هستند؟
درمان بیماری‌های گوارشی به نوع و شدت بیماری بستگی دارد. برخی از بیماری‌ها با دارو و تغییر سبک زندگی به سرعت درمان می‌شوند، در حالی که برخی دیگر ممکن است نیاز به درمان طولانی‌مدت یا جراحی داشته باشند.