پروکتیت یا التهاب راست روده چیست؟ بهترین روشهای درمان
پروکتیت یا التهاب راست روده چیست؟ پروکتیت التهاب پوشش راست روده است. این التهاب در انتهای تحتانی روده بزرگ منتهی به مقعد، ایجاد می‌شود. روده بزرگ و مقعد بخشی از دستگاه گوارش هستند. دستگاه گوارش مجموعه‌ای از اندام‌های توخالی است که در لوله‌ای دراز و پیچ‌خورده از دهان تا مقعد به هم متصل شده‌اند.
حرکت عضلات در دستگاه گوارش، همراه با ترشح هورمون‌ها و آنزیم‌ها، امکان هضم غذا را فراهم می‌کند. در پروکتیت، التهاب پوشش راست روده- به نام مخاط راست روده- ناراحت کننده و گاهی دردناک است. این عارضه ممکن است منجر به خونریزی یا ترشحات مخاطی از راست روده و علائم دیگری نیز شود.
علائم و علل پروکتیت
چه چیزی باعث پروکتیت می‌شود؟
پروکتیت علل زیادی دارد، از جمله شرایط حاد، ناگهانی و کوتاه مدت، و مزمن یا طولانی مدت. از جمله علل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
بیماریهای مقاربتی (STDs): بیماریهای مقاربتی که بر اثر داشتن رابطه جنسی مقعدی ایجاد می‌شوند، یکی از علل شایع پروکتیت هستند. عفونت‌های رایج بیماریهای مقاربتی مانند سوزاک، کلامیدیا، سیفلیس و تبخال می‌توانند باعث پروکتیت شوند. پروکتیت ناشی از تبخال ممکن است به ویژه در افرادی که به ویروس HIV آلوده هستند، شدید باشد.
عفونت‌های غیر مقاربتی: عفونت‌هایی که از راه جنسی منتقل نمی‌شوند نیز می‌توانند باعث پروکتیت شوند. سالمونلا و شیگلا نمونه‌هایی از باکتری‌های غذایی هستند که می‌توانند باعث پروکتیت شوند. پروکتیت استرپتوکوکی گاهی اوقات در کودکان مبتلا به گلودرد استرپتوکوکی (گلودرد استرپتوکوکی یک بیماری است که عامل ایجاد آن نوعی باکتری به نام استرپتوکوک است. گلودرد استرپتوکوکی دهان و لوزه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد) رخ می‌دهد.
ترومای مقعدی پروکتیت: این مورد در اثر ضربه به ناحیه مقعد- که شامل راست روده و مقعد است – و همچنین در اثر رابطه مقعدی یا وارد کردن اشیا یا مواد مضر به راست روده، از جمله مواد شیمیایی موجود در برخی تنقیه‌ها (تنقیه روشی است که برای درمان تجمع مدفوع در قسمت انتهایی روده استفاده می‌شود. این روش درمانی بیشتر مواقع برای درمان یبوست شدید نیز استفاده می‌شود)، ایجاد شود.
کولیت اولسراتیو و بیماری کرون: دو نوع بیماری التهابی روده یعنی کولیت اولسراتیو و بیماری کرون، نیز می‌توانند باعث پروکتیت شوند. کولیت اولسراتیو باعث تحریک و زخم‌هایی می‌شود که به آن «زخم» در پوشش داخلی روده بزرگ – بخشی از روده بزرگ – و راست روده نیز می‌گویند. بیماری کرون معمولاً باعث تحریک قسمت تحتانی روده کوچک – که ایلئوم نیز نامیده می‌شود – یا کولون می‌شود، اما می‌تواند هر بخشی از دستگاه گوارش را تحت تأثیر قرار دهد.
پرتو درمانی: افرادی که ناحیه لگن را پرتودرمانی می‌کنند نیز ممکن است دچار پروکتیت شوند. افرادی که در معرض این خطر هستند، افرادی هستند که به سرطان راست روده، تخمدان یا پروستات مبتلا هستند و تحت پرتو درمانی آن نواحی قرار می‌گیرند. علائم پروکتیت پرتویی، که معمولاً خونریزی مقعدی است، معمولاً در عرض ۶ هفته پس از شروع پرتودرمانی یا بیش از ۹ ماه پس از اتمام آن رخ می‌دهد.
آنتی بیوتیک‌ها: استفاده از آنتی بیوتیک‌ها نیز ممکن است در برخی افراد با پروکتیت همراه باشد. می‌دانیم که آنتی بیوتیک‌ها برای از بین بردن باکتری‌های عامل عفونت مصرف می‌شوند، ولی می‌توانند باکتری‌های غیر مضر یا عادی موجود در دستگاه گوارش را نیز از بین ببرند. از بین رفتن باکتری‌های کامنسال می‌تواند به سایر باکتری‌های مضر که معروف به کلستریدیوم دیفیسیل هستند، اجازه دهد تا در روده بزرگ و رکتوم عفونت ایجاد کنند.
علائم پروکتیت چیست؟
تنسموس احساس ناتوانی و ناراحت کننده در تخلیه روده بزرگ است، حتی اگر مدفوعی برای دفع باقی نمانده باشد.این مورد یکی از شایع ترین علائم پروکتیت است. علائم دیگر معمولا شامل موارد زیر باشد:
- حرکات خونی روده.
- خونریزی از راست روده.
- احساس پری رکتوم.
- درد مقعد.
- درد کرامپی شکم.
- ترشح مخاط یا چرک مقعدی.
- اسهال یا دفع مکرر مدفوع شل یا مایع.
تشخیص و آزمایشات پروکتیت
پروکتیت چگونه تشخیص داده می‌شود؟
برای تشخیص پروکتیت، سابقه بیمار بررسی شده معاینه فیزیکی انجام می‌شود. بیمار علائم بیماری، شرایط پزشکی فعلی و گذشته، سابقه خانوادگی و رابطه خود را که ریسک ابتلا به پروکتیت ناشی از بیمارهای مقاربتی را افزایش می‌دهد، را به پزشک می‌گوید. معاینه فیزیکی هم شامل ارزیابی علائم حیاتی بیمار، معاینه شکم و معاینه راست روده است.
بر اساس معاینه فیزیکی بیمار، علائم و سایر اطلاعات پزشکی، پزشک تصمیم می‌گیرد که کدام آزمایش‌های آزمایشگاهی و آزمایش‌های تشخیصی مورد نیاز است. آزمایش‌های آزمایشگاهی ممکن است شامل آزمایش‌های خون مانند شمارش کامل خون برای ارزیابی از دست دادن خون یا عفونت، آزمایش‌های مدفوع برای جداسازی و شناسایی باکتری‌هایی باشد که ممکن است باعث بیماری شوند و غربالگری بیماریهای مقاربتی انجام می‌شود. همچنین ممکن است پزشک از یکی از تست‌های تشخیصی زیر استفاده کند:
آنوسکوپی: این آزمایش با باز کردن مقعد با استفاده از ابزار خاصی به نام آنوسکوپ، امکان معاینه کانال مقعد و پایین رکتوم را فراهم می‌کند.
سیگموئیدوسکوپی و کولونوسکوپی انعطاف پذیر: این آزمایشات برای کمک به تشخیص بیماری کرون استفاده می‌شود. تست‌ها مشابه هستند، اما از کولونوسکوپی برای مشاهده کل کولون و راست روده استفاده می‌شود، در حالی که سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر فقط برای مشاهده کولون تحتانی و راست روده استفاده می‌شود. برای هر دو آزمایش، دستورالعمل‌های کتبی توسط پزشک ارائه می‌شود تا بیمار آنها را در خانه قبل از آزمایش انجام دهد. ممکن است از فرد خواسته شود ۱ تا ۳ روز قبل از آزمایش رژیم غذایی مایع شفاف داشته باشد. همچنین ممکن است شب قبل از آزمایش نیاز به ملین باشد. یک یا چند تنقیه ممکن است شب قبل و حدود ۲ ساعت قبل از آزمایش لازم باشد.
برای هر یک از آزمایش‌ها، فرد روی تخت دراز می‌کشد بعد پزشک یک لوله انعطاف‌پذیر را وارد مقعد می‌کند. یک دوربین کوچک روی لوله یک تصویر ویدئویی از پوشش روده را به صفحه کامپیوتر می‌فرستد. پزشک می‌تواند التهاب، خونریزی یا زخم روی دیواره روده بزرگ را ببیند. پزشک همچنین ممکن است با بریدن مقداری بافت از پوشش روده بیوپسی انجام دهد. فرد بیوپسی را احساس نخواهد کرد. پزشک برای تایید تشخیص، بافت را با میکروسکوپ بررسی می‌کند. در بیشتر موارد، یک آرام بخش سبک و احتمالاً مسکن، به افراد کمک می‌کند تا در طول کولونوسکوپی آرام شوند.
گرفتگی یا نفخ ممکن است در یک ساعت اول پس از آزمایش رخ دهد. رانندگی تا ۲۴ ساعت پس از کولونوسکوپی مجاز نیست تا اثر داروی آرامبخش از بین برود. قبل از قرار ملاقات، فرد باید برای رفتن به خانه همراهی با خودش داشته باشد. بهبودی کامل تا روز بعد انتظار می‌رود.
آزمایش‌های تشخیصی فوق ممکن است در بیمارستان یا مرکز سرپایی توسط متخصص گوارش – یک پزشک متخصص در بیماریهای گوارشی – انجام شود.
بهترین روشهای درمان پروکتیت
پروکتیت چگونه درمان می‌شود؟
درمان پروکتیت به علت آن بستگی دارد. هدف از درمان کاهش التهاب، کنترل علائم و از بین بردن عفونت موجود است. فقط یک پزشک می‌تواند علت پروکتیت و بهترین روش درمانی را تعیین کند. با مراقبت‌های پزشکی مناسب، پروکتیت را می‌توان با موفقیت درمان کرد.
پروکتیت ناشی از عفونت
اگر آزمایشات آزمایشگاهی وجود عفونت بیمارهای مقاربتی یا غیر مقاربتی را تأیید کند، دارو بر اساس نوع عفونت یافت شده تجویز می‌شود. آنتی بیوتیک‌ها برای از بین بردن باکتری‌ها تجویز می‌شوند. داروهای ضد ویروسی برای درمان ویروس‌ها تجویز می‌شوند. اگرچه برخی از ویروس‌های مقاربتی را نمی‌توان از بین برد، داروهای ضد ویروسی می‌توانند علائم آنها را کنترل کنند.
پروکتیت ناشی از علل دیگر
اگر استفاده از آنتی بیوتیک باعث ایجاد پروکتیت شود، پزشک آنتی بیوتیک متفاوتی را تجویز خواهد کرد که برای از بین بردن باکتری‌های مضر ایجاد شده در روده ساخته شده است. اگر پروکتیت ناشی از ترومای مقعدی باشد، فعالیتی که باعث التهاب می‌شود باید متوقف شود. بهبودی معمولا در ۴ تا ۶ هفته اتفاق می‌افتد. پزشک ممکن است داروهای بدون نسخه مانند داروهای ضد اسهال و داروهایی که برای تسکین درد استفاده می‌شود مانند آسپرین و ایبوپروفن را توصیه کند.
درمان پروکتیت پرتویی بر اساس علائم است. پروکتیت پرتویی که تنها علائم خفیفی مانند خونریزی گاه به گاه یا تنسموس دارد، ممکن است بدون درمان بهبود یابد. برای افرادی که خونریزی مداوم یا شدید دارند، ممکن است از درمان حرارتی برای توقف خونریزی و التهاب استفاده شود. درمان حرارتی در طول سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر یا کولونوسکوپی انجام می‌شود و پوشش راست روده را با یک پروب حرارتی، جریان الکتریکی یا لیزر هدف قرار می‌دهد.
انعقاد پلاسما آرگون رایج ترین درمان حرارتی است که برای کنترل خونریزی در پروکتیت پرتویی استفاده می‌شود. در بسیاری از موارد، چندین درمان مورد نیاز است. انسداد ناشی از تنگی – باریک شدن راست روده – ناشی از پروکتیت پرتویی ممکن است با نرم کننده‌های مدفوع در موارد خفیف درمان شود. در افرادی که تنگی‌های باریک‌تری دارند، ممکن است نیاز به اتساع برای بزرگ‌کردن ناحیه باریک باشد. سوکرالفات، ۵-آمینوسالیسیلیک اسید – معروف به ۵-ASA – یا تنقیه کورتیکواستروئیدی نیز می‌توانند برای کاهش درد و کاهش التهاب ناشی از پروکتیت تشعشع استفاده شوند، اگرچه اثربخشی آنها محدود است.
هنگامی‌که یک بیماری التهابی روده مزمن مانند کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون باعث پروکتیت می‌شود، هدف درمان کاهش التهاب، کنترل علائم، و القا و حفظ بهبودی است – دوره ای که فرد بدون علامت است. درمان بستگی به وسعت و شدت بیماری دارد.
داروهای ضد التهاب: پروکتیت خفیف را معمولا با مزالامین موضعی، چه شیاف یا تنقیه، درمان می‌کنند. برخی از افراد مبتلا به بیماری التهابی روده و پروکتیت نمی‌توانند درمان رکتوم را با شیاف‌های ۵-ASA یا تنقیه تحمل کنند یا ممکن است پاسخ ناقصی داشته باشند. برای این افراد، پزشک داروهای خوراکی را به تنهایی یا همراه با درمان راست روده تجویز می‌کند. داروهای خوراکی که معمولاً برای پروکتیت استفاده می‌شوند حاوی سالیسیلات هستند. اینها شامل داروهای حاوی سولفاسالازین یا مسالامین مانند آساکول، دیپنتوم یا پنتاسا است. عوارض جانبی احتمالی مصرف خوراکی داروهای حاوی سولفاسالازین یا مسالامین عبارتند از تهوع، استفراغ، سوزش سر دل، اسهال و سردرد. بهبود علائم، از جمله کاهش خونریزی، می‌تواند در عرض چند روز رخ دهد، اگرچه بهبودی کامل به ۴ تا ۶ هفته درمان نیاز دارد.
کورتیزون یا استروئیدها: این داروها که کورتیکواستروئیدها نیز نامیده می‌شوند، در کاهش التهاب موثر هستند. پردنیزون و بودزوناید نام‌های عمومی‌دو داروی این گروه هستند. کورتیکواستروئیدها برای پروکتیت ممکن است به شکل قرص، شیاف یا تنقیه مصرف شوند. هنگامی‌که علائم در بدترین حالت خود قرار دارند، معمولاً کورتیکواستروئیدها در دوزهای زیاد تجویز می‌شوند. پس از کنترل علائم، دوز به تدریج کاهش می‌یابد. کورتیکواستروئیدها می‌توانند عوارض جانبی جدی ایجاد کنند، از جمله حساسیت بیشتر به عفونت و پوکی استخوان یا ضعیف شدن استخوان‌ها.
سرکوبگرهای سیستم ایمنی و داروهایی که سیستم ایمنی را سرکوب می‌کنند – به نام داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی – برای درمان پروکتیت نیز استفاده می‌شوند. رایج ترین دارویی که تجویز می‌شود، ۶- مرکاپتوپورین یا یک داروی مرتبط، آزاتیوپرین است. داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی با مسدود کردن واکنش ایمنی که به التهاب کمک می‌کند، عمل می‌کنند. این داروها ممکن است عوارض جانبی مانند تهوع، استفراغ و اسهال ایجاد کنند و ممکن است مقاومت فرد در برابر عفونت را کاهش دهند. برخی از بیماران با ترکیبی از کورتیکواستروئیدها و داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی درمان می‌شوند. برخی از مطالعات نشان می‌دهد که داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی ممکن است اثربخشی کورتیکواستروئیدها را افزایش دهند.
اینفلیکسیماب (رمیکید): محققان دریافته اند که سطوح بالایی از پروتئین تولید شده توسط سیستم ایمنی به نام فاکتور نکروز تومور (TNF) در افراد مبتلا به بیماری کرون وجود دارد. اینفلکسی مب اولین دارو از داروهایی است که به مواد TNF متصل می‌شود تا پاسخ التهابی بدن را مسدود کند. سازمان غذا و داروی آمریکا این دارو را برای درمان بیماری کرون متوسط تا شدید که به درمان‌های استاندارد (مواد مزالامین، کورتیکواستروئیدها، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی) پاسخ نمی‌دهد و برای درمان فیستول‌های باز و تخلیه‌کننده تأیید کرده است. این دارو همچنین به افرادی که بیماری کرون با پروکتیت دارند داده می‌شود. برخی از مطالعات نشان می‌دهد که اینفلیکسیماب ممکن است اثربخشی داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی را افزایش دهد.
عفونت باکتریایی می‌تواند با شعله ور شدن کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون رخ دهد. آنتی بیوتیک‌ها همچنین احتمالا برای درمان شعله ور شدن در افراد مبتلا به بیماری التهابی روده و پروکتیت استفاده شوند.
رژیم غذایی و تغذیه
زمانی که اسهال یا دفع مکرر مدفوع شل یا مایع اتفاق می‌افتد، نوشیدن مایعات زیاد بسیار مهم است.
پرهیز از کافئین و غذاهای چرب، پر فیبر یا شیرین معمولا علائم اسهال را کاهش می‌دهد. برخی از افراد همچنین در هضم لاکتوز – قند موجود در شیر و فرآورده‌های شیر – در طول یا بعد از یک دوره اسهال مشکل دارند. ماست که لاکتوز کمتری نسبت به شیر دارد، اغلب بهتر جواب می‌دهد. ماست با کشت‌های باکتریایی فعال و زنده ممکن است به افراد کمک کند تا سریعتر از اسهال بهبود یابند.
اگر علائم اسهال بهبود یابد، می‌توان غذاهای نرم و ملایم از جمله موز، برنج ساده، سیب زمینی آب پز، نان تست، هویج پخته و مرغ پخته شده بدون پوست یا چربی را به رژیم غذایی اضافه کرد. اگر اسهال متوقف شود، در صورت جواب دادن یک رژیم غذایی عادی از سر گرفته می‌شود.
اگر پروکتیت درمان نشود
پروکتیتی که درمان نشود یا به درمان پاسخ ندهد ممکن است منجر به عوارض زیر شود.
- خونریزی شدید و کم خونی: وضعیتی که در آن گلبول‌های قرمز خون کمتر یا کوچکتر از حد طبیعی هستند، به این معنی که اکسیژن کمتری به سلول‌های بدن منتقل می‌شود.
آبسه‌ها – نواحی دردناک، متورم و پر از چرک ناشی از عفونت. - زخم در پوشش روده.
- فیستول: اتصالات غیر طبیعی بین دو قسمت داخل بدن.
به یاد داشته باشید، افرادی که علائم پروکتیت دارند به مراقبت پزشکی نیاز دارند. در صورت تشخیص پروکتیت، بیماران باید تمام داروهای تجویز شده را مصرف کنند و برای قرار ملاقات بعدی به پزشک شان مراجعه کنند تا مطمئن شوند که علت التهاب با موفقیت درمان شده است.
توجه: ما پزشک نیستیم و همه داروها و روشهای درمانی که در این نوشته بیان شدند باید زیر نظر پزشک متخصص مصرف و اجرا شوند.
پیشگیری از پروکتیت
آیا می‌توان از پروکتیت پیشگیری کرد؟
افرادی که رابطه از ناحیه مقعد دارند می‌توانند با استفاده از کاندوم از ابتلا به پروکتیت مرتبط با بیماریهای مقاربتی پیشگیری کنند. اگر ترومای مقعدی باعث ایجاد پروکتیت شده باشد، توقف فعالیتی که باعث التهاب می‌شود معمولا باعث توقف التهاب و جلوگیری از بازگشت آن می‌شود.
سایر علل پروکتیت همیشه قابل پیشگیری نیستند. با این حال، علائم آنها توسط پزشک قابل درمان است.